Ambitie 1 - Gezonde gemeentefinanciën

Hans Wijnants

Coronapandemie
2022 is het derde jaar waarin de coronapandemie wereldwijd invloed zal hebben op het maatschappelijk, sociaal en economisch leven. In Nederland zijn de effecten op de economie verdeeld. Sommige sectoren profiteren van de pandemie en andere sectoren lijden er schade door. Het effect voor de inwoners en bedrijven van gemeente Noordoostpolder kunnen we lastig schatten. Mede omdat het Rijk tot en met 2021 verschillende compensatieregelingen had lopen waar gebruik van kon worden gemaakt. Gemeente Noordoostpolder is scherp op (na-ijl)effecten voor haar inwoners, bedrijven en andere organisaties en of wij hierin een (vervolg)rol moeten pakken of verantwoordelijkheid hebben. De verwachting is dat de eigen budgetten, samen met de financiële middelen die het Rijk aan ons heeft overgemaakt, voldoende zijn om in situaties de extra lasten en lagere baten op te (kunnen) vangen. Wereldwijd wordt met steunpakketten van centrale banken geprobeerd economisch negatieve effecten of een economische crisis te voorkomen.  

Wereldwijde tekorten en extra vraag naar grondstoffen hebben in 2022 de prijzen doen stijgen. Naar verwachting is dit effect tijdelijk. Het geschetste bruto binnenlands product niveau voor de jaren 2022 - 2025 komt lager uit dan vóór de corona-uitbraak werd verwacht, namelijk op 2,1%. Dit lagere niveau komt vooral door een zwakkere trendmatige stijging van de arbeidsproductiviteit als gevolg van gemiste investeringen door de coronarecessie. Het effect is bijgesteld gezien de recente economische ontwikkeling, de gunstigere vooruitzichten voor de korte termijn en nieuwe analyses over de structurele effecten van de corona-uitbraak, waaronder die van het IMF en de OESO. De economie toonde in 2021 opnieuw grote veerkracht na de versoepeling van de lockdownmaatregelen, wat een kleinere permanente schade aannemelijk maakt. Ook de aanhoudende gematigde werkloosheidsontwikkeling en het lage aantal faillissementen wijzen op beperkte permanente schade.

Algemene uitkering
Voor gemeenten is de algemene uitkering de belangrijkste inkomstenbron, die sinds de invoering van de drie decentralisaties in 2015 onder druk staat van de lasten die gepaard gaan met de uitvoering van het sociaal domein, in het bijzonder voor Jeugdzorg. Het Rijk heeft in vervolg op de eerder incidenteel beschikbaargestelde middelen voor  de jaren 2019 tot en met 2021 opnieuw extra middelen beschikbaar gesteld om gemeenten tegemoet te komen in hun kosten voor jeugdzorg. Ook nu moeten de middelen als incidenteel worden gezien, omdat het kabinet weliswaar voor 2022 een besluit heeft genomen met een doorkijk naar 2027, maar voor nu alleen een besluit heeft genomen voor 2022. Voor de jaren 2023 en verder laat dit kabinet besluitvorming over aan het volgende kabinet. Het geschetste beeld door het kabinet is dat gemeente Noordoostpolder er voor 2022 ongeveer eenzelfde bedrag incidenteel bijkrijgt als voor 2021 het geval was, namelijk circa € 3,8 miljoen, waarvan reeds € 1.040.000 in de perspectiefnota meegenomen was. Voor de jaren 2023 en verder moet een nieuw kabinet besluiten hoe financiering richting gemeenten er uit komt te zien. Het door dit kabinet geschetste beeld is dat wij er structureel bijna € 2 miljoen bij (zouden moeten) krijgen, waarvan ook de € 1.040.000 reeds ingeboekt was bij de perspectiefnota.

Gelet op de communicatie van het Rijk, verwachten we dat de septembercirculaire het gewenste inzicht zal geven in de effecten van de aanpassing van de algemene uitkering voor het meerjarenperspectief van onze begroting. Het bestaande beleid is dat de begroting op de meicirculaire wordt opgesteld, tenzij er substantiële afwijkingen in de septembercirculaire opgenomen zijn voor de algemene uitkering. Dat de septembercirculaire substantieel zal afwijken van de meicirculaire staat vast. Vanwege de complexiteit van de onderbouwing van de extra middelen voor jeugd (algemene uitkering) in relatie tot de opgaven waar we als gemeente voor staan, in de vorm van de volgende zeven thema’s: duurzaamheid, Voorzien in Vastgoed (ViV), Omgevingswet, mobiliteitsplan, sociaal domein, open en transparante overheid en digitalisering. Hiermee wijken we noodgedwongen af van het beleid om de begroting op basis van de septembercirculaire op te stellen. Dat hebben wij via een memo aan u gecommuniceerd en bij de behandeling van de perspectiefnota is deze werkwijze toegelicht. Wij zullen u een gedegen voorstel aanbieden met de uitkomsten van de septembercirculaire in relatie met de opgaven waar wij voor staan, middels een voorgestelde wijziging op de primitieve programmabegroting 2022-2025.

Andere zaken die gekoppeld zijn aan het Rijk en waarvan de financiering onzeker is, zijn de omgevingswet, duurzaamheid, mobiliteit en voor een deel voorzien in vastgoed. Ook de herverdeling van de algemene uitkering zal een effect hebben op de inkomsten van uit het Rijk. De laatste herijkingsuitkomsten laten zien dat gemeente Noordoostpolder een korting tegemoet zou kunnen zien van ongeveer € 1,05 miljoen. Als ingangsdatum is gepland 1 januari 2023.

Digitalisering
Een andere ontwikkeling is de verdergaande digitalisering. Waarvan de kosten op dit moment oplopen en het niet de verwachting is dat deze zullen afnemen. “In het bedrijfsleven wordt ICT gewoon gezien als een ‘conditio sine qua non’: het hoort bij de bedrijfsvoering en je rekent het door in je tarieven. Bij de overheid wordt er teveel van uitgegaan dat het gratis is. Bij ons gelden uitgaven aan ICT als kosten en bij bedrijven zijn het investeringen. Dat zijn andere mechanismen. Dus hoe kom je tot een optimalisatie binnen de gemeentelijke organisatie, naar een nieuwe gemeentebrede digitale governance? Want we willen wel onze dienstverlening naar een hoger niveau brengen” (naar minister Knops, 2019). In het verleden is vooral gestuurd op efficiency en efficiency is met name sturen op geld. Tegenwoordig gaat het steeds meer om sturen op informatie en informatie is het voorportaal naar de dienstverlening. Feit is dat inwoners en bedrijven veel meer van ons verwachten.

Begroting
De begroting 2022-2025 is structureel en duurzaam sluitend. Dat is gelukt door de afgelopen jaren bezuinigingen door te voeren en door reserves in te zetten die de exploitatielasten ontlasten. Verder zijn de door dit kabinet gegeven bedragen voor de komende jaren gedeeltelijk gebruikt om de begroting (nog steeds duurzaam) sluitend te krijgen.

De Rijksbegroting geeft een beeld van de te verwachten keuzes van het kabinet en ook welke impact die hebben voor gemeenten. De voorliggende meerjarenprogrammabegroting is opgesteld op basis van de septembercirculaire.

Om het huishoudboekje van de gemeente ook in de toekomst op orde te houden is het van belang om integrale afweging van doelen in relatie tot de (verwachte) financiële middelen scherp in het vizier te houden. Een structureel sluitende begroting en een goede balanspositie zijn twee stevige pijlers van een gezonde financiële positie van onze gemeente nu, maar ook voor de toekomst. We kiezen voor een structureel duurzaam sluitende begroting om te zorgen voor een houdbaar financieel beleid en daarmee voor een houdbaar voorzieningenniveau en een beperkte lokale lastendruk voor onze inwoners en bedrijven.

Renteontwikkelingen
De rente voor staatsleningen is sinds 1990 gedaald naar nihil. Dit blijft de komende jaren naar verwachting laag. Over het hele jaar 2021 verwacht de ECB een inflatie van 1,9 procent. Daarna zakt die naar 1,5 procent in 2022 en 1,4 procent in 2023. Geen reden dus om op de rem te trappen met een renteverhoging, vindt de ECB. Een hogere rente is volgens de ECB voorlopig niet aan de orde. "Een eerste renteverhoging verwachten wij niet voor eind 2023. De rente wordt dan iets hoger maar het absolute niveau blijft laag." Mocht de rente de komende jaren tegen de huidige schattingen in toch meer stijgen, dan is er een kans dat dit gevolgen heeft voor de meerjarenbegroting, waarop tijdig zal worden geanticipeerd en zo nodig voorstellen zullen worden gedaan richting de gemeenteraad.

Lokale lastendruk
We houden de lokale lasten en heffingen zo laag mogelijk voor onze inwoners en ondernemers. Jaarlijks kijken we kritisch hoe de lokale lasten zich ontwikkelen in relatie met de uitgaven. We wilden in het verleden de OZB-lasten nooit meer laten stijgen dan met de inflatiecorrectie voor zover deze de macronorm niet overschreed. Het Rijk heeft de macronorm vervangen door de benchmark woonlasten die niet meer bruikbaar is als begrotingsuitgangspunt. Daarmee is nu de inflatiecorrectie het basisuitgangspunt voor de OZB-tariefstijgingnormering. Dat heeft voor onze gemeente een hoge prioriteit omdat we de lasten zo laag mogelijk willen houden. Als gemeente hebben we het beleid om de OZB-tarieven niet meer te laten stijgen dan het inflatiepercentage, aangevuld met het inflatiecorrectiepercentage dat het Rijk toepast voor de opbrengsten van de OZB, als vermindering op de algemene uitkering. Het onverkort vasthouden aan het toepassen van de inflatiecorrectie op de OZB-tarieven zou een negatief effect hebben op de meerjarenbegroting.

Naast de aanpassing voor de inflatiecorrectie worden de tarieven voor de OZB aangepast voor de gemiddelde waardeontwikkeling. De marktontwikkeling tussen 1 januari 2020 en 1 januari 2021 bij woningen wordt, op basis van informatie van de landelijke Waarderingskamer, geschat op 9%. Voor niet-woningen wordt de waardeontwikkeling over dezelfde periode geschat op -0,5%. De inflatie (pNB) in die periode bedraagt volgens de ramingen van het CPB 2,1%, en is voor het Rijk, en dus ook voor ons, uitgangspunt voor de berekeningen van de tarieven.

Gemeente Noordoostpolder heeft het beleid dat (leges)tarieven met het inflatiepercentage mogen stijgen en dat heffingen zoveel als mogelijk kostendekkend zijn. Voor 2022 kunnen de heffingen van rioolrechten op het niveau van 2021 worden gehandhaafd. De invoering van het recycletarief heeft er voor gezorgd dat we de stijgende lijn van kosten hebben weten te beperken. Echter, door dat we een nieuw contract moesten afsluiten met HVC stijgen vooral de kosten voor afvalinzameling de komende jaren. De uitkomsten van de onderhandelingen laten een verhoging zien voor afvoer en verwerking van afval. De reden voor deze stijging ligt meer in het verleden dan heden. De kosten van het afvoeren en verwerken van afval waren hoger dan we betaalden op basis van het contract dat afloopt. Met het nieuwe contract rekent de afvalinzamelaar en -verwerker weer met marktconforme, dus hogere, prijzen.

Effecten vennootschapsbelasting (Vpb)
De afgelopen jaren is met succes gewerkt aan het vormgeven aan het fiscale beleid. Het gaat om de belastbaarheid van verschillende gemeentelijke activiteiten voor verschillende belastingen, zoals de vennootschapsbelasting, omzetbelasting het BTW-compensatiefonds. We kunnen zeggen dat we voor deze belastingen beleid hebben geformuleerd, in control zijn en een goede samenwerking met de Belastingdienst hebben.

Treasuryfunctie
Treasury is het bewaken van geldstromen, beleggingen, uitstaande middelen, aangetrokken middelen (leningen), waarborgen en garanties. Hier wordt meer in detail op ingegaan in de paragraaf financiering.

De komende jaren worden omvangrijke investeringen gedaan, waarvan de vernieuwbouw van het zwembad en de nieuwe campus de grootste investeringen zijn. Daardoor wijzigt de structuur van de balans, doordat bezittingen toenemen en de liquiditeits- en solvabiliteitspositie afnemen. Vanwege de goede grondverkopen in de afgelopen jaren en de verwachtingen hiervoor voor de komende jaren, valt het niet uit te sluiten dat ondanks de substantiële bedragen voor investeringen niet of beperkt hoeft te worden geleend. Voor de voorzieningen die wij duurzaam willen garanderen en waarvan de lasten structureel in de begroting gedekt moeten zijn. Dus mochten er leningen aangetrokken moeten worden, dan zullen deze worden aangetrokken in de vorm van projectfinanciering.

Inning van gemeentelijke belastingen en heffingen
Wij innen belastingen en retributies op bepaalde voorzieningen. Er zijn drie verschillende typen te onderscheiden, namelijk: de algemene belasting, bestemmingsbelasting en retributies. De algemene belasting wordt in dit programma verantwoord en kan vrij worden ingezet voor de gemeentelijke taken. De belangrijkste algemene belasting is de OZB. Bestemmingsbelastingen zijn belastingen waarbij de opbrengsten zijn bestemd voor een specifieke taak of voorziening. Deze mogen niet meer dan kostendekkend zijn. Dit zijn bijvoorbeeld de rioolheffing en afvalstoffenheffing. Deze inkomsten zijn verantwoord in het programma Fysieke leefomgeving. De retributie is een vergoeding
voor een dienst en mag niet meer dan kostendekkend zijn. Deze inkomsten zijn verdeeld over de verschillende programma’s. Meer informatie over gemeentelijke belastingen is te vinden in de paragraaf lokale heffingen.

Een sluitende meerjarenprogrammabegroting
De (meerjaren)begroting is duurzaam materieel sluitend. Dit betekent dat de begroting structureel en reëel in evenwicht is. Jaarlijks wordt met de Perspectiefnota het bestaande beleid samen met de voorgestane wijzigingen, nieuwe inzichten en wet- en regelgeving tegen elkaar afgewogen. De komende jaren wordt gekoerst op een houdbaar evenwicht tussen de investeringen enerzijds en schuldafhankelijkheid en begrotingsflexibiliteit anderzijds. Wij streven naar een vermogens- en
begrotingssamenstelling die een weerspiegeling is van het karakter van inwoners en bedrijven in relatie tot het gewenste voorzieningenniveau en de lokale lastendruk. Dat moet uiteraard passen binnen het beleid en wet- en regelgeving. In de begroting is een adequaat budget opgenomen voor onvoorziene lasten. Actuele ontwikkelingen kunnen binnen zekere grenzen nog relatief laat (september) worden opgenomen in de primitieve begroting.

• Treasurystatuut 2011
• Nota Weerstandsvermogen en risicomanagement 2013
• Financiële beheersverordening 2017
• Controleprotocol 2017
• Nota Reserves en Voorzieningen 2017
• Nota Waardering, activerings- en afschrijvingsbeleid 2017
• Nota Geldleningen en garantstellingen 2018