Algemeen

Voor u ligt de (meerjaren)programmabegroting 2022-2025. De P&C stukken kunt u ook online vinden op: https://noordoostpolder.pcportal.nl/

Inleiding
Er kan veel gezegd worden over de wisselende informatieverstrekking door het Rijk maar feit is dat voor gemeente Noordoostpolder de hoogte van de algemene uitkering nu positief is beklonken, met dank aan de investeringsdrang van het Rijk. Ook het opschorten van de opschalingskorting en het tegemoetkomen in de tekorten die we hebben opgelopen in de begroting als gevolg van de kosten voor Jeugdzorg, dragen bij aan het positieve beeld van de voorliggende begroting.

In de aanloop naar en het opstellen van de perspectiefnota en deze begroting hadden wij als college te maken met de onzekerheid rondom een demissionair kabinet en de kabinetsformatie. Na intensieve gesprekken, onder andere met de Vereniging Nederlandse Gemeenten, resulteert dat in positieve effecten op de algemene uitkering voor alle jaren van de voorliggende meerjarenbegroting. De aanvankelijke meerjarenprogrammabegroting 2022 - 2025 die was gebaseerd op de meicirculaire stevende de week vóór Prinsjesdag nog af op een structureel exploitatietekort van circa € 1,8 miljoen. Door de op 27 september gepresenteerde derde versie van de septembercirculaire veranderde dat in een structureel duurzaam sluitende meerjarenbegroting, zonder inzet van de extra middelen voor de opgelopen tekorten als gevolg van de kosten van Jeugdzorg, anders dan de eerdere besluiten over gedeeltelijke inzet hiervan. Zo had u voor 2022 reeds besloten om € 852.000 op te nemen van de eerder beschikbaar gestelde tijdelijke extra middelen als gevolg van de ontstane tekorten door kosten voor Jeugdzorg en voor de in juni hiervoor aanvullende extra middelen voor de jaren 2022, alleen het bedrag € 1.040.000, zoals de raad dat in de juliraad bij de perspectiefnota heeft vastgesteld. Die koers is ongewijzigd gevolgd.

Hervormingsagenda van de Commissie van Wijzen - Jeugdzorg
Eind juni heeft het ministerie ons geïnformeerd dat het kabinet voor 2022 incidenteel € 1,305 miljard extra beschikbaar stelt ter compensatie van de tekorten in de Jeugdzorg. Dit bedrag komt bovenop de eerder toegezegde € 300 miljoen voor dat jaar. Hierin is ook meegenomen dat gemeenten uitvoering geven aan maatregelen die in 2022 een besparing van € 214 miljoen op de jeugdzorg uitgaven opleveren. Rijk, VNG en IPO spreken daarom af dat alle gemeenten in de jaarschijven 2023 tot en met 2025 van de meerjarenraming de bedragen onder de Hervormingsagenda van de Commissie van Wijzen als stelpost mogen opnemen in de begroting. Vanuit behoedzaamheid en in het licht van de afspraken rond de Hervormingsagenda dat gemeenten ook zelf kostenbesparende maatregelen kunnen nemen, geldt hiervoor een maximum van 75% van het deel dat gemeenten op basis van de verdeling zouden krijgen. Rekening houdend met de uitkomsten voor de septembercirculaire zal voor de jaren 2023 tot en met 2025 het overige toegestane deel van deze compensatiemiddelen toegevoegd worden aan de reserve compensatie tekorten als gevolg van kosten jeugdzorg, omdat deze nog steeds deels een incidenteel karakter hebben met een afbouw naar 2025 en verder, zie onderstaand overzicht:

Herijking gemeentefonds
De berekeningen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties met betrekking tot de herijking van het gemeentefonds zijn geactualiseerd naar de situatie per 2019. Het betreffen nadrukkelijk voorlopige effecten, de gegevens worden nog nader geactualiseerd naar de situatie van 1 januari 2023, het beoogde moment van invoering van de nieuwe verdeling. Deze laatste actualisatieslag zal inzicht geven in de definitieve herverdeeleffecten voor alle gemeenten.

Uit de voorlopige effecten (situatie 2019) blijkt dat Noordoostpolder behoort tot de zogenoemde nadeelgemeenten met een nadeel van ruim € 1 miljoen structureel.

Alhoewel de definitieve effecten van de herverdeling nog niet bekend zijn, hebben wij 50% (€ 522.500) van het gecalculeerde nadelige effect verwerkt in de thans voorliggende programmabegroting 2022-2025 (voorzichtigheidsbeginsel).

Beleidsafrondende begroting, maar ook een zevental grote opgaven
Aangezien de financiële tegemoetkoming van het Rijk weliswaar zorgt voor een structureel duurzaam sluitende meerjarenbegroting, heeft het Rijk geen extra middelen gegeven voor de extra opgaven zoals deze bij de ambities in de perspectiefnota zijn verwoord. De extra middelen die het Rijk voor de komende jaren geeft, hebben overwegend een incidenteel karakter en eerst een nieuw kabinet zal besluiten nemen of en voor welk deel deze middelen een structureel karakter krijgen.

Naast de tegemoetkoming in de tekorten die we hebben opgelopen als gevolg van de kosten voor Jeugdzorg, is ook het positieve saldo voor het begrotingsjaar 2022 aan te merken als incidenteel. Het positieve saldo is het resultaat van grotere investeringen door het Rijk, het bevriezen van de opschalingskorting en een eerder toegezegde bijdrage voor tekorten als gevolg van de kosten van Jeugdzorg (landelijk € 300 miljoen). Het beeld voor de jaren 2023 en verder is dat de begroting evenwel structureel sluitend is, maar surplussen zitten er niet in.

De perspectiefnota 2022 - 2025 was de laatste van deze bestuursperiode. De afgelopen jaren stond het coalitieakkoord 2018 - 2022 'Noordoostpolder daagt uit!' voor het college op de voorgrond. Terugkijkend op het coalitieakkoord hebben we de afgelopen jaren veel bereikt. Deze begroting staat als vervolg op de perspectiefnota in het teken van het afronden van het coalitieakkoord. Verder komen er een zevental grote opgaven, die wij thema’s hebben genoemd, op ons af in de komende vier jaar. Om deze redenen heeft de raad een perspectiefnota vastgesteld, waarin de laatste hand wordt gelegd aan de gemaakte afspraken uit het coalitieakkoord, maar ook een richting gekozen voor de zeven grote thema’s waar we als gemeente mee te maken hebben of nog krijgen: duurzaamheid, Voorzien in Vastgoed, de Omgevingswet, een mobiliteitsplan, het Sociaal Domein, open en transparante overheid en digitalisering. Deze thema’s vloeien enerzijds voort uit ontwikkelingen op rijksniveau en anderzijds gaat het om ontwikkelingen van en binnen onze eigen gemeente.

Begrotingsresultaten
In het volgende overzicht is het verloop zichtbaar van de begrotingsuitkomsten op basis van de perspectiefnota 2022 - 2025, op basis van de septembercirculaire, waarbij we de middelen als compensatie voor de tekorten als gevolg van de kosten voor Jeugdzorg als incidentele middelen niet zichtbaar zijn in de gepresenteerde begrotingsresultaten, omdat deze vanaf 2023 aan de reserve compensatie tekorten als gevolg van kosten jeugdzorg worden toegevoegd. De kasschuif zoals deze in de perspectiefnota 2022 - 2025 was opgenomen is op een gewijzigde wijze in een lichtere variant doorgevoerd.

Incidentele versus structurele middelen en gezonde financiën
Gemeente Noordoostpolder houdt koers waarbij een structureel duurzaam sluitende begroting en een goede financiële positie (de verhouding reserves versus schulden) de lijn is. Dit houdt onder andere in dat alleen baten in de begroting worden opgenomen waarover we zekerheid hebben. Vanwege de onzekerheid over incidentele of structurele middelen voor ter compensatie van de tekorten voor de kosten van Jeugdzorg, het incidentele karakter van het begrotingsoverschot voor 2022, de onzekerheid over de uitkomsten van de herijking en het wachten op een nieuw kabinet en haar plannen voor gemeenten, zetten we de bestendige lijn door om incidentele middelen af te zonderen in de reserve Beleidsplan en beschikbaar te hebben voor dekking van lasten met een incidentele aard.
In bestuurlijke lijn met de perspectiefnota wordt de keuze voor nieuw incidenteel en structureel beleid en de middelen die daaraan verbonden worden, gelaten aan de nieuwe gemeenteraad die 16 maart 2022 wordt gekozen.

Ontwikkeling tarieven
Alle heffingen waarbij de gebruiker betaalt voor een voorziening/dienst zijn gebaseerd op een beleid
van kostendekkende tarieven. De OZB tarieven worden gecorrigeerd met 2,1% als gevolg van inflatiecorrectie die het Rijk hanteert voor het bepalen van het rekentarief WOZ 2022. De OZB wordt berekend naar een percentage van de WOZ-waarde van de onroerende zaak. De WOZ-waarde die voor het belastingjaar 2022 geldt, heeft als waardepeildatum 1 januari 2021 en is voor woningen ten opzichte van 1 januari 2020 gemiddeld met 9% gestegen. De gemiddelde waardeontwikkeling van de prijzen voor woningen wordt gecorrigeerd in het tarief OZB, met het effect dat het OZB-bedrag voor woningen en niet  woningen gemiddeld geen effect ondervindt van de waarde stijging.

Voor de afvalstoffenheffing gelden met ingang van 2021 recycletarieven. Huishoudens betalen een vast bedrag per jaar en een variabel bedrag per keer dat zij restafval aanbieden, waardoor de inwoners zelf deels invloed hebben op de hoogte van het te betalen bedrag voor afvalstoffenheffing. De gedifferentieerde tarieven voor de afvalstoffenheffing worden de komende jaren in drie stappen verhoogd tot de werkelijke kosten van de nieuwe afvalinzameling- en verwerkingsovereenkomst met HVC, die per 1-12-2021 is verlopen. Voor 2022 stijgt het vaste deel van het tarief van de afvalstoffenheffing voor een meerpersoonshuishouden met 10% naar € 233,80 (was € 212,50). Het vaste deel van het tarief voor de afvalstoffenheffing voor een éénpersoonshuishouden stijgt met 10,5% naar € 223,80 (was € 202,50). Voor 2022 wordt een éénmalige korting afvalstoffenheffing toegepast van € 19,04 per huishouden. Het uiteindelijke tarief voor een huishouden wordt dus mede bepaald door het afvalscheidings- en aanbodgedrag voor afval.

Het uitgangspunt is om de tarieven van de rioolheffing niet te laten stijgen (watertakenplan en kostendekkingsplan 2017) en daarin kan ook voor 2022 in worden volhard. Het basistarief voor een huishouden voor 2022 is € 174.

Inzicht in de structurele begrotingspositie
Het inzicht in de structurele begrotingspositie is voor uw raad een belangrijk aandachtspunt. In lijn met de adviezen van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de provinciale toezichthouder presenteren wij hieronder het begrotingssaldo, zowel voor het begrotingsjaar als voor de meerjarenraming.

COVID-19
In deze (meerjaren)begroting hebben wij geen rekening gehouden met de corona-crisis, casu quo, wij begroten de financiële gevolgen van de corona-crisis budgettair neutraal door de compensatie vanuit het Rijk voor de onderstaande onderdelen budgettair neutraal te verwerken (inkomsten=uitgaven) in het begrotingsjaar 2022:

• Aanvullend pakket re-integratie bijstandsgerechtigden: als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet in 2022 extra middelen beschikbaar voor de re-integratie van bijstandsgerechtigden (€ 14,740 miljoen in 2022). Gemeenten ontvangen deze extra middelen zodat zij de reguliere dienstverlening op peil kunnen houden nu de instroom in de bijstand toeneemt.

• Impuls re-integratie bijstandsgerechtigden: als onderdeel van het steun- en herstelpakket ontvangen gemeenten in 2022 een tijdelijke impuls voor re-integratie van bijstandsgerechtigden (€ 43,438 miljoen) die gemeenten in staat stelt om de dienstverlening aan mensen die nu als gevolg van de crisis de bijstand instromen te intensiveren. Persoonlijk contact is belangrijk om hen vanuit een uitkeringssituatie naar werk te begeleiden.

• Gemeentelijk schuldenbeleid: als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet in 2022 extra middelen voor het gemeentelijk schuldenbeleid (€ 30 miljoen in 2022) beschikbaar. Gericht op het bieden van snelle hulp en ondersteuning aan mensen die vanwege de crisis te maken krijgen met (dreigende) schulden- en armoedeproblematiek.

• Bijzondere Bijstand: als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet in 2022 extra middelen voor de bijzondere bijstand (€ 15 miljoen in 2022) beschikbaar. Gericht op het bieden van snelle hulp en ondersteuning aan mensen die vanwege de crisis te maken krijgen met (dreigende) schulden- en armoedeproblematiek. De in 2021 van het Rijk ontvangen financiële tegemoetkoming voor nadelige effecten van Covid19 die eind 2021 (nog) niet besteed zijn, worden toegevoegd aan de reserve Beleidsplan, met het oormerk Corona-middelen. Deze middelen hebben vanuit het Rijk een ongeoormerkt karakter.

Slot
Als gemeente(n) hebben we te maken met een aantal externe factoren waarvan de afloop onzeker is. Na de verkiezingen voor de Tweede Kamer afgelopen maart, is het de politieke partijen nog niet gelukt om een nieuw kabinet te formeren. Een aantal grote effecten van keuzen die een nieuw kabinet zal moeten maken, gaan over de herijking van het gemeentefonds, in hoeverre de nu nog als incidenteel aan te merken middelen ter compensatie voor de tekorten als gevolg van de kosten voor Jeugdzorg een structureel karakter krijgen, de discussie rondom de opschalingskorting en ook hoe het Rijk kijkt naar wat zij van gemeenten verwachten ten aanzien van een aantal van onze zeven grote thema’s en hoe zij gemeenten ook gaan ondersteunen met financiële middelen voor onder andere onderwijshuisvesting.

Het college wenst voor alle inwoners en bedrijven van gemeente Noordoostpolder dat het Rijk de nu ingezette lijn van het waarderen van de rol en taken die de gemeenten uitoefent, voortzet, zodat wij ons voorzieningenniveau op peil kunnen houden, de grote opgaven kunnen invullen en onze tarievendruk beperkt kunnen houden.

Burgemeester en wethouders van Noordoostpolder,
de secretaris,          de burgemeester,